Ik ben organisatorisch betrokken bij de expertisemeeting “Waar waarden verbinden” op 4 april in de Ridderzaal. Als het over waarden gaat, dan denk ik altijd wanneer is iets waardig of onwaardig. Dat maakt het onderwerp meteen concreet. De beroemde psycholoog Viktor Fankl heeft veel over waardigheid geschreven.
Hij heeft de concentratiekampen overleefd en in zijn boek: ‘ De zin van het bestaan’ dat hij direct naar de oorlog heeft gepubliceerd, schrijft hij dat zelfs bij de meest verschrikkelijke, onwaardige omstandigheden je altijd nog de tijd hebt om te bedenken hoe je je daartoe verhoudt: waardig of onwaardig. Als alles van je afgenomen is, dan heb je nog steeds de geestelijke vrijheid om te beslissen hoe je omgaat met dat wat je overkomt. Want soms is het zo dat concentratiekampgevangenen zich waardig en onwaardig gedragen en hij geeft ook voorbeelden van bewakers die zich in situaties onwaardig en waardig hebben gedragen. Zijn leven dankt hij vooral aan de laatste groep.
Geestelijke vrijheid
Heden ten dage nemen we steeds minder de tijd (de geestelijke vrijheid) om te bedenken hoe we ons waardig zouden kunnen gedragen. Door de snelheid van de samenleving en door de anonimiteit van het internet is het onwaardig gedrag en taalgebruik enorm toegenomen en lijkt het norm te zijn geworden. Het draagt bij aan de polarisatie en de onwaardigheid van de samenleving zelf. De geestelijk vrijheid, de tijd, om voor een waardige reactie te kiezen; zelfs bij onwaardige situaties nemen we niet meer.
Volgens Viktor Frankl had zelfs in een concentratiekamp het leven zin en kon je zelfs daar op een waardige manier leven en met elkaar omgaan. Zelf geeft hij geen definitie van waardigheid. Ieder mens weet wel of hij zich waardig of onwaardig gedraagt.
Waardig bestaan begint bij jezelf
Wel heeft hij een concreet plan geschreven hoe je je waardig zou kunnen gedragen, waardoor de samenleving waardevoller wordt.
a) De schepping noodzaakt ons om op een waardige manier verder te scheppen. Dus in alles wat je doet, neem je de tijd om te bedenken of je dat in waardigheid doet.
b) De waardige liefde is de aller intiemste verbondenheid die er is:. niet alleen met je geliefde, maar ook met anderen in je omgeving kun je op een waardige liefdevolle manier omgaan; dat geldt ook voor de natuur om je heen en de cultuur waarin je leeft. De samenleving heeft waardevolle liefde nodig.
c) Je kunt op een waardige manier omgaan met lijden. Iedereen krijgt in zijn leven met lijden te maken. Meestal komt het onverwachts. Je kunt op een zorgzame manier daarmee omgaan en vooral anderen die met het lijden te maken hebben op een liefdevolle zorgzame wijze helpen.
Viktor Frankl geeft ook een manier aan hoe je dit zou kunnen verwezenlijken: via zelftranscendentie. Volgens het woordenboek betekent transcendentie: boven jezelf uitstijgen; het bovennatuurlijke en het bijzondere willen zien.
Bij zelftranscendentie leg je zelf de verbinding met het bijzondere; het bijzondere dat de schepping heeft gebracht, de liefde die je geeft en krijgt, en de zorg voor je omgeving. Op die manier overstijg je jezelf en ga je op een waardige manier met je omgeving om. Als Frankl het heeft over de zin van het bestaan bedoelt hij de zin van een waardig bestaan. Neem de tijd, de geestelijke vrijheid om dat te realiseren, zegt hij.
Op 18 en 19 mei geef ik een bezinningsweekend over het werk van Viktor Frankl.