Vroeger wist ik het. Ik heb dienstgeweigerd uit pacifistische overtuigingen en mijn vervangende dienst gedaan bij de pacifistische vredesbeweging Kerk en Vrede. In die tijd en daarna ben ik werkzaam geweest voor de Beweging Weigering Defensiebelasting. Ik wist wat mijn overtuigingen waren en het was mooi dat ik ook in die richting werkzaam kon zijn; het was een mooie tijd. Nu ik ouder ben, meer heb gelezen, meer ervaringen op heb gedaan, meerdere perspectieven tot me laat doordringen weet ik het niet meer en denk ik nu dat ik vroeger pretendeerde het te weten, maar eigenlijk wist ik het toen ook niet.
Teveel wordt gepretendeerd het te weten
En als ik om me heen kijk zijn er heel veel mensen die pretenderen het te weten. Politici hebben daar een handje van. Zij presenteren de toekomst als een gegeven waar je niet aan mag twijfelen, immers dan kom je als kwetsbaar en onzeker over en dat mag niet. Eigenlijk geldt dat voor iedereen die zegt de waarheid in pacht te hebben. Binnen religies hebben we daar ook duidelijke voorbeelden van.
In mijn functie als loopbaanbegeleider zie ik ook dat jonge mensen die niet precies weten wat ze met de toekomst aan moeten, gaan luisteren naar mensen die het wel pretenderen te weten: ouders, vrienden en zogenaamde deskundigen. Grote kans is dat ze op grond van die angst verkeerd kiezen omdat ze niet naar hun eigen gevoel luisteren, maar naar het weten van de ander. Volgens mij is dit een van de belangrijkste reden waarom na het eerste jaar 35 procent HBO-studenten uitvalt en 24 procent van de universitaire studenten. Ook wanneer de student aan het einde van zijn studie komt, komt dezelfde angst naar voor het Niet Weten naar boven. Maar de toekomst kun je nu eenmaal niet controleren en je kan niet weten hoe die er uit gaat zien. Die toekomst is en blijft een onzekere factor. Ook voor politici die denken het te weten. De zekerheid wordt gezocht in de mythe van het pretenderen te weten.
Bij het Niet Weten sluit je in beginsel niets uit
Naar mijn idee is er veel te weinig aandacht voor het ‘Niet Weten’. En dat is gek. Universitair onderzoek gaat juist uit van dit ‘Niet Weten’. Je stelt een onderzoeksvraag omdat je iets niet weet waar je meer van wil weten en vervolgens ga je data verzamelen om erachter te komen wat je niet weet. Hetzelfde zou moeten gebeuren met iets wat nog belangrijker is dan onderzoek: je eigen loopbaan, je eigen geluk, je eigen toekomst.
Als je het namelijk wel weet dan beperk je de ruimte van mogelijk te onderzoeken data. Wanneer je het Niet Weten aanvaardt als een noodzakelijkheid en juist ziet als een kans om je verder te ontwikkelen, dan stel je je zelf open voor die onzekere toekomst en heb je meer data tot je beschikking om uiteindelijk een keuze te maken; een keuze die niet alleen bij je verstand hoort, maar ook bij je gevoel. Dan laat je je niet door angst leiden en geef je ook minder gehoor aan de verwachtingen van anderen.
Weekend over het Niet-Weten (21-23 juni).
Inmiddels geef ik workshops en schrijf ik artikelen over het niet weten. De grootste uitdaging tot om er een heel weekend aan te besteden. Samen met Paul van der Velde, hoogleraar hindoeïsme en boeddhisme ga ik in juni een weekend geven in het klooster in Huissen onder de titel: de edele kunst van het niet weten. (21-23 juni). In dit weekend maken we ruimte voor twijfel, en het niet weten. We vliegen het niet weten via twee routes aan: via de storytelling (je eigen verhaal) en via de inzichten vanuit het Boeddhisme. Dit weekend is een groot experiment omtrent het niet-weten. Dus wij weten ook nog niet hoe we dit weekend gaan inrichten. Wat wij en de deelnemers leren en meemaken laten we volstrekt open. We hebben geen einddoelstellingen waaraan de deelnemers zouden moeten voldoen om het weekend tot een succes te maken. Wij nemen onze eigen bagages mee net zoals de deelnemers en laten ons laven aan de edele kunst van het niet weten. Ik ben zeer benieuwd wat hier uit komt en heb er ontzettend veel zin in.
Ignace de Haes