Simon Vestdijk is een schrijver die al lang vergeten is. Jaren geleden heb ik hem gelezen en een fragment over keuzes maken blijft altijd bij mij in herinnering. Het komt uit het boek: ‘de dokter en het lichte meisje’. In hoofdstuk 1 heeft hij het over de Griekse halfgod Herakles. Herakles staat namelijk voor een keuze. Op de berg Kithairon kon hij kiezen tussen het brede en het smalle pad. Is hij wel vrij om te kiezen vraagt Vestdijk zich af. Is het niet zo dat we achteraf spijt hebben van de keuze die we wel hebben gemaakt. De vrijheid laat zich alleen maar zien door terug te blikken welke keuze er is gemaakt en vervolgens te mijmeren dat we de andere keuze gemist hebben en ook hadden kunnen doen.
Vrijheid van keuze?
Herakles leunend op zijn knots twijfelt welk pad hij zal nemen. Op het smalle pad staat een strenge vrouw, het is het pad van de deugd. Op het brede pad staat een bekoorlijke vrouw. Het pad van de ondeugd. Wat is nu de vrijheid van het kiezen? Laat hij zich door zijn verlangens leiden of door zijn ratio? Welke keuze hij ook maakt, hij zal altijd denken wat zou er gebeurd zijn als ik het andere pad had gekozen? Hij heeft gedaan wat de Overlevering hem wilde laten doen: hij heeft het smalle pad genomen, want de Goden weten wat goed voor hem is om held te worden. Hier stoppen de mijmeringen van Vestdijk en gaan de mijne door. Waarom heeft hij zich laten voorschrijven om links en niet rechts te gaan? Als hij open stond voor zijn omgeving was hij er misschien achter gekomen dat er ook een geitenpad rechtdoor was.
Door het niet weten te omarmen
Vrijheid is ook om met eigen initiatieven te komen die buiten de opgelegde kaders vallen van het zogenaamde weten. Ik zou gewoon rechtdoor gegaan zijn, alhoewel die keuze hem niet was voorgelegd. Hij deed gewoon wat hem opgedragen was. Een beetje creatief denken kon Heracles kennelijk niet. Wat de toekomst je brengt weet je toch niet en wie weet had Herakles door rechtdoor te gaan zowel zijn ratio als zijn verlangens kunnen bevredigen.
Sindsdien als mij gevraagd wordt of ik links of rechts wil gaan, denk ik altijd bij mezelf: is er misschien ook een mogelijkheid is om rechtdoor te gaan?
Samen met hoogleraar Aziatische religies Paul van der Velde geef ik een dagworkshop met als titel: ‘de edele kunst van het niet weten’ op vrijdag 19 juni 2020.