Soms lees je een boek en dan denk je: ‘dat had ik geschreven kunnen hebben’. Dat gevoel kreeg ik bij het nieuwe boek van Mieke Bouma: ‘Het verhaal van je leven. Storytelling en de zoektocht naar een zinvol bestaan’ (2018, uitgeverij Balans, Amsterdam). Ik ben blij dat het er is, dan hoef ik het niet meer te schrijven en kan ik me vooral bezighouden met workshops, weekenden en adviesgesprekken op het gebied van storytelling en zingeving.
Ik kan dan mooi adviezen en werkvormen gebruiken die in het boek verwerkt zijn. En tot mijn verbazing kwam ik op bladzijde 113 mijn eigen naam tegen. Inderdaad, ik heb het over twee soorten zin. Een zin met een punt en de zin in je leven. En het mooiste is om de zin in je leven in zinnen te formuleren zodat jij en ook anderen er op kunnen reflecteren. In feite is dit ook het hele thema van het boek. Op bladzijde 87 en 88 formuleert Mieke Bouma het als volgt: ‘Het leven als verhaal zien is niet een knop die je omzet, maar een voortdurend proces waarbij steeds weer iets onthuld wordt over de koers van je leven’. Het antwoord is telkens meerkleurig, meerstemmig en diffuus en is altijd een momentopname. Het is een tijdelijk verhaal dat altijd bijgesteld kan worden. En daar ligt nu precies de uitdaging.
De steen van Sisyphus
Om argumentatie te staven put ze uit een grote hoeveelheid bronnen, vooral uit de Griekse Mythologie. De Griekse godenwereld is een enorme vitale wereld waar lust, afgunst, liefde en heerschappij over elkaar heen buitelen. Uiteraard krijgt de Odyssee ruim baan als de ultieme reis van de held. Ik ben meer geporteerd door Sisyphus ook omdat ik dit voorbeeld vaak zelf gebruik. Sisyphus heeft van de goden een zeer nutteloze straf gekregen omdat hij weigerde om naar het dodenrijk te gaan. Hij moet een grote steen naar boven sjouwen en als deze steen bijna boven is, valt hij weer naar beneden en begint zijn arbeid opnieuw. Dit gaat eindeloos door. Mieke Bouma citeert de Franse filosoof Albert Camus want die zegt dat Sisyphus gelukkig is. Hij heeft namelijk zijn doel bereikt. Door het oneindig rollen van de steen is hij onsterfelijk geworden. Hij weet zijn werk om te zetten in kracht en in een zinvol bestaan. En dat is precies wat je met het verhaal van je leven kan doen.
Zo heeft de steen van Sisyphus een rol in mijn eigen leven gespeeld. Afgelopen maanden ben ik als pelgrim vanaf Den Bosch naar Santiago gelopen. Elke middeleeuwer wist al dat hij een steen mee moest nemen van zijn geboortegrond en achter moest laten bij het IJzeren Kruis 250 kilometer voor Santiago. Dat was zijn last dat hij achterliet en daarna zou hij lichter lopen om in Santiago boete te doen. Ook ik heb mijn steen achtergelaten. Ik heb teveel gestreden in het verleden en hoop dat achter me te laten.
Archetypen
Er zijn verschillende methoden om je eigen verhaal diepgang te geven en in deel twee doet Mieke Bouma dat aan de hand van archetypen. Het verhaal van ons leven wordt voor een groot deel bepaald door wat onze innerlijke goden – de stemmen in de oerdiepte – ons influisteren, zo beargumenteert ze. Deze innerlijke stemmen zijn je archetypen. Carl Gustav Jung heeft de archetypen geïntroduceerd. Hij beschrijft ze als ‘overgeleverde, functionele oerdrijfveren’. Ze kennen veel variaties, kunnen veranderen en zich ontwikkelen. Archetypen zijn de innerlijke gidsen op je levenspad. Natuurlijk kunnen archetypen ook een negatieve uitwerking hebben of te dominant zijn. Ik was heel nieuwsgierig of Mieke Bouma zelf aangeeft welke archetypen ze heeft, maar ik ben ze niet tegengekomen. Ik ben er voor mezelf naar op zoek gegaan. Via haar site https://miekebouma.nl/12-archetypen/kun je een test doen en bij mij zijn het er op dit moment twee: het onbevangen kind en de gelukzoeker. Voor het onbevangen kind staan onschuld, dromen, verlangens en optimisme centraal. Daar staan naïviteit, blind optimisme, onnozelheid en een onrealistische levenshouding tegenover. Het onbevangen kind stimuleert ons vermogen tot dromen, hoop en verlangen, ook al zien de omstandigheden er niet altijd goed uit. De gelukzoeker staat voor avontuur, autonomie en vrijheid. Letterlijk lees ik op pagina 174 dat veel jonge mensen wereldreizen maken. Ze ontdoen zich van hun ballast, de sleur, het ouderlijk gezag. De oproep tot avontuur kan op alle leeftijden voorkomen. Dat klopt dus wat mij betreft. Als onbevangen kind heb ik het geluk gezocht op mijn pelgrimspad naar Santiago en mijn dromen waargemaakt. Ook de gelukzoeker heeft een onvermogen: het onvermogen om zich te binden, voelt zich rusteloos en neigt naar arrogantie. Het plot is of de gelukzoeker geluk en vrede in zichzelf kan vinden. Als hij het namelijk niet kan vinden dan wordt het leven tragisch. Ik geloof dat ik na mijn pelgrimstocht die innerlijke rust wel gevonden heb. Ik ben wel tevreden met mijn gevonden archetypen en het helpt mij mijn verhaal verder te formuleren. Ben je nieuwsgierig naar je eigen archetypen? Doe dan de test.
Stappen zetten
In deel drie van het verhaal van je leven wordt het tijd voor het nieuwe verhaal. Inzichten heb je in deel een en twee opgedaan en deel drie heeft de mooie titel ‘Van lot naar plot’. Het is een zoektocht naar de drijfveren in je leven. Mieke Bouma geeft verschillende mogelijkheden om dat te doen. Je maakt stappen in je nieuwe verhaal zoals in het begin van het laatste hoofdstuk staat: “ (…) het is belangrijk om het nieuwe verhaal mentaal voor je te zien (visualiseren, moed tonen, jezelf bekrachtigen, nieuw gedrag oefenen en herhalen, rituelen inbouwen en genieten van de eerste successen). Na mijn pelgrimstocht is mijn belangrijkste wijsheid: ‘zet een stap en je komt altijd ergens aan’. Dat blijkt wel wanneer je bijna vier maanden op weg bent en altijd onderdak vindt. Je kan dus ook zeggen: ‘om ergens aan te komen, moet je een stap zetten’.
Het meest onder de indruk was ik van het hoofdstuk over de oerscène en de levensplotvraag. Een oerscène is een moment uit de vroege jeugd waarop een besluit wordt genomen om te kunnen overleven. Als je daarop terugkijkt of dit weet te formuleren wordt ook de levensplotvraag duidelijk. Hier vertelt Mieke Bouma haar eigen levensverhaal op een ontroerende manier. Ik moest even slikken. Ik vertel het niet. Als je het wilt weten: koop het boek. Ik beveel het van harte aan.
De Griekse filosofen discussieerden al over het fenomeen geluk. Voor Aristoteles was het streven naar geluk gelijk aan het ontwikkelen van goede deugden. Zorgen voor welzijn van de ander neemt hierin een belangrijke plaats in. Voor Aristippus stond geluk gelijk aan het ultieme genot. Het Griekse woord ‘hedone’, dat ‘eigen genot’ betekent, staat model voor een hedonistisch leven. Geluk is zelfzuchtig en staat voor het streven naar een directe lustbeleving. Behoeftes en verlangens worden gemakkelijk en direct bevredigd. Ook Sigmund Freud zei het al: “De mens wil lust en het orgastische geluk.” Het is hevig maar kort. Moeilijkheden, problemen, pijn en lijden worden uit de weg gegaan. In ons streven naar geluk worden we steeds ongelukkiger, omdat ongeluk nu eenmaal bij het leven hoort. Iedereen krijgt op de een of andere manier te maken met ongeluk en lijden. Het gaat er nu juist om hoe je daarmee om kunt gaan. Daarom spreek ik liever niet over ‘geluk’ maar over ‘zin’. Zo kom ik terecht bij de bekende psychiater en Auschwitz-overlevende Viktor Frankl.
Natuurlijk mogen we dat en krijgen een kopje koffie er bij. Mijn ervaring gedurende de pelgrimage is dat mensen bereid zijn om te helpen. Dat geldt niet alleen tijdens het lopen, maar ook tijdens het leven zelf. Dus durf te vragen. Dan kom je verder.
7 Heb een levensdoel.
Als loopbaanbegeleider ben ik ervan overtuigd dat verhalen helpen bij het vinden van een goede baan. Je moet immers een goed verhaal hebben om ergens binnen te komen. Verhalen onderstrepen en expliciteren de uniciteit van het individu en geven betekenis aan gemaakte keuzes. Dat is nodig omdat er altijd mensen zijn die een beter diploma en/of meer ervaring hebben. De uitdaging bij het schrijven van een sollicitatiebrief is om memorabele zinnen te maken. Deze zinnen maken jou uniek en je wordt er door herinnerd: ook nog wanneer er honderd anderen hebben gesolliciteerd. Kortom: Jij bent memorabel geworden door jouw zinnen.
Soms krijg je een boekje waarin je blijft strepen. En waarbij je je bedenkt: ‘dat wil ik ook’. Ik heb zo’n boekje gehad als cadeautje voor mijn workshop voor de coaches van de dienst personeel en organisatie van de Radboud Universiteit waarvoor dank: Carmine Gallo: ‘Talk like TED. The 9 public Speaking Secrets of te World’s Top Minds’. 
Emily Esfahani Smith (2017) heeft in haar boek : ‘De kracht van betekenis; hoe zin te geven aan je leven’ een onderzoek gedaan hoe zin in de loop der tijden gedefinieerd is. Haar werk leunt sterk op het gedachtengoed van Viktor Frankl. Naast Liefde, lijden en het hebben van een hoger doel voegt zij nog twee componenten toe aan het hebben van een zinvol leven: transcendentie en het vertellen van je verhaal. Deze pijlers zitten in feite ingesloten in de pijlers van Frankl, toch vind ik ze de moeite waard om apart te noemen.
Afgelopen zaterdag (4-11-2017) heeft er een indrukwekkend artikel in de Volkskrant gestaan onder de titel: ‘De ballerina van Auschwitz’.