Maand: september 2017

Er gaat iets fundamenteel verkeerd bij het kiezen van een studie. Volgens onderzoek van de ‘Keuzegids HBO’ dat onlangs gepubliceerd is blijkt dat HBO-studenten die getwijfeld hebben over hun studiekeuze het uiteindelijk beter doen dan studenten die dachten het zeker te weten. Scholieren worden gestimuleerd om zeker te weten waarvoor ze kiezen en ook vanuit wetenschappelijk oogpunt gezien is dat heel vreemd. Eerder heb ik hier al over gepubliceerd in het dagblad Trouw.

Het begint al op de middelbare school. De scholier kiest een profiel en dat heeft al behoorlijk veel consequenties voor de toekomst. En dan moet er aan het eind van de middelbare school gekozen worden voor een opleiding. We durven het gewoonweg niet te erkennen en de scholieren ook niet: ze zijn nog zo jong, ze weten het niet en daarom kiezen ze onder druk voor iets. Gevolg is dat veel scholieren iets verkeerds kiezen.

Vaak komen studenten daar in het eerste jaar achter en stoppen ze met hun studie of kiezen ze voor iets anders. In het HBO stoppen veel meer studenten in het eerste jaar (35%) dan op de universiteit (24%). Deze verschillen komen volgens mij ook dat de havisten een jaar jonger zijn dan de vwo’ers. Veel studenten die bij mij komen aan het eind van hun studie weten niet wat ze daarna willen gaan doen. Er blokkeert iets en dan komen ze er niet uit. Gevolg: stress. De keuzestress van de middelbare school waait over naar de vervolgopleiding.

Het niet weten

Naar mijn idee is er veel te weinig aandacht voor het ‘niet weten’. En dat is gek. Universitair onderzoek gaat namelijk uit van het niet weten. Je stelt een onderzoeksvraag, een hypothese en dan ga je data verzamelen om erachter te komen wat je niet weet. Mijns inziens zou hetzelfde moeten gebeuren met iets wat nog belangrijker is dan studiekeuzes: je eigen loopbaan, je eigen geluk.

Inmiddels geef ik workshops met als titel: ‘Ik weet het niet’. Deze workshop zijn snel volgetekend. Voor de deelnemers is het een verademing. Eindelijk, ze hoeven het een keer niet te weten (wat veel beter bij hen past dan het wel moeten weten; het wel moeten kiezen). Vooroordelen en druk van buitenaf zijn bij het niet-weten immers niet relevant. Er moet namelijk niets.

In de workshops onderzoeken de studenten wat ze niet weten en daar komen verrassende resultaten uit, die veel dichter bij de studenten zelf liggen. ‘Ik ben bang dat ik faal als deze studie niet lukt.’ ‘Ik durf geen keuze te maken, dus doe ik maar wat.’ ‘Ik richt me teveel op een ander en luister niet naar mezelf.’ Met deze nieuwe inzichten gaan de studenten vervolgens data verzamelen en nieuwe vragen stellen. ‘Wat bedoel ik precies met “Ik ben bang dat ik faal”‘ of ‘Wat bedoel ik precies met uitstelgedrag’. Uiteindelijk komen ze, ook dankzij een dialoog met anderen, tot antwoorden waarom ze het niet weten. En dan ontstaat er ruimte om het wél te gaan weten, en om uiteindelijk betere keuzes te maken. Mijn overtuiging is dat door deze methode uiteindelijk minder uitval zal zijn bij vervolgopleidingen.

Minder studie-uitval

Het belang om ruimte te maken voor het ‘niet weten’ staat haaks op de geringe aandacht ervoor in het onderwijs, in het middelbaar onderwijs zowel als bij de vervolgopleidingen. Rendementen worden steeds belangrijker, zie het bindend studieadvies, het afschaffen van de studiefinanciering, de opleidingen die afgerekend worden op rendementen en ga zo maar verder. Toch denk ik dat als er ruimte voor het niet weten wordt gemaakt juist die rendementen beter zullen zijn omdat de keuzes voor vervolgopleidingen veel overtuigender zullen zijn. Dus maak ruimte voor het niet weten. Bovendien is dat juist een gezonde wetenschappelijke attitude en elke wetenschapper weet dat je daarmee veel verder komt. Maak ruimte door het instellen van tussenjaren na de middelbare school, voor onderzoek naar het niet weten (naast andere zaken uiteraard), of verzorg summercourses, of courses in andere vakanties om de scholieren op die manier te kijken naar hun eigen talenten. Maak het onderdeel van het loopbaanproces op de middelbare scholen (en vervolgopleidingen).

Daarnaast is het goed om de ‘niet weet’ procedure ook toe te passen wanneer de scholier of student het wél denkt te weten. Weet je het namelijk zeker? Vooral wanneer je belangrijke keuzes hebt te maken, is een rondje twijfelen van groot belang voor de uiteindelijke keuze: niet alleen op de middelbare school of de vervolgopleiding, maar ook later: je hele leven lang. Dat geldt niet alleen voor wetenschappers, maar ook politici en bestuurders mogen meer twijfelen en zeggen: ‘ik weet het niet’.

Ignace de Haes is Career Service Officer van de Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen, Radboud Universiteit

Verslag door collega Thomas Quartier.

 

 

Sisyphus kreeg de meest zinloze straf die er bestond: eeuwig een steen de berg op sjouwen. Maar gezien vanuit een ander perspectief is het de meest zinvolle bezigheid die je maar kunt bedenken. En nu is het de uitdaging om zinvolle bezigheden om te zetten in zinvolle zinnen.

Sisyphus riep de toorn der Goden over zich uit. Wat is er gebeurd? Hij is er tussen uitgeknepen zonder zijn vrouw te waarschuwen en aan de noodzakelijke rituelen te voldoen. Hij wilde de rivier de Styx oversteken om zich in het dodenrijk te vervoegen, maar werd tegengehouden door Hermes, de boodschapper van de Goden.

De meest zinloze straf

“Ga jij maar terug naar de levenden, neem goed afscheid van je vrouw, laat de dodenrituelen volbrengen en kom dan terug”, zei Hermes namens de Goden. Sisyphus ging terug, maar vond het leven op aarde zo leuk, dat hij er niet aan dacht om contact op te nemen met zijn vrouw. De Goden kwamen bij elkaar en verzonnen een zware straf voor hem. Griekse Goden zijn heel creatief in het bedenken van straffen. Het moest een volstrekt absurde en zinloze straf worden en ze waren blij met wat ze verzonnen hadden. Er lag een grote steen klaar aan de voet van de berg en Sisyphus moest die steen naar de top van de berg duwen en na lang zwoegen met de top in zicht, viel de steen weer naar beneden. En dit proces herhaalde zich telkens opnieuw. Tot in de eeuwigheid.

De meest zinvolle straf

Er lijkt  niets zinlozer te zijn, dan een steen naar boven te duwen, die vervolgens weer naar beneden valt, maar volgens de Franse filosoof Albert Camus is Sisyphus gelukkig. Hij weet zijn zinloze werk om te zetten in kracht. Binnen de beperkingen van zijn leven (het rollen van de steen) heeft Sisyphus een zinvol bestaan gevonden. Tijdens het naar beneden wandelen om de steen weer op te halen heeft hij tijd om na te denken. Zo kwam hij tot de conclusie dat hij de goden heeft getrotseerd door niet te doen wat zij hem opgedragen hebben en ondertussen heeft hij door deze straf wel zijn doel bereikt. Doordat de steen tot in de eeuwigheid naar beneden blijft vallen is Sisyphus onsterfelijk geworden evenals de goden zelf. De rivier de Styx hoeft hij niet meer over te steken. Hij hoeft geen afscheid te nemen van zijn vrouw. Zijn noodlot is zijn overwinning geworden, hij sjouwt blijmoedig de steen omhoog.

Het zelfde verhaal: anders uitgelegd

Camus laat met dit voorbeeld zien waarover dit voorbeeld gaat: door je verhaal anders te interpreteren, krijgt het een andere betekenis, waardoor loopbaan en levensloop zin krijgen. Dezelfde steen is lichter geworden, rolt anders en is gemakkelijker vooruit te duwen. Een nieuwe toekomst tegemoet. En dat is precies wat ik de bedoeling is bij de begeleiding van studenten en alumni  in levensloop en loopbaan en dan krijg je volgende feedback terug.

‘Inmiddels heb ik een contract aangeboden gekregen. In tegenstelling tot eerdere sollicitatiegesprekken, kreeg ik de feedback terug dat ik goed wist wat ik wilde en dit goed met anekdotes kon onderbouwen. Onze voorbereidingen hebben dus nu al vruchten afgeworpen.’

‘Het was een fijn gesprek. En ik ben aangenomen. Ben gewoon heel eerlijk gebleven en dat waardeerden ze ook. Ik heb het thriller boek gedeelte ook nog kunnen toepassen! Ze vonden mijn humor ook leuk gelukkig. Dus positief.’

‘Bedankt voor deze methode. Ik wist niet dat het zo simpel was dat een bewust gekozen woordvolgorde mijn leven weer zin kon geven. Het geeft mij vertrouwen in tijden dat dit niet vanzelfsprekend is.’

Toen ik in Den Bosch de trein instapte zag ik een stationsreclame voor een boek: ‘De kracht van betekenis; hoe zin te geven aan je leven’ van Emily Esfahani Smith en ik dacht “dat had ik geschreven kunnen hebben”. Mijn eigen brochure over solliciteren en storytelling heeft als ondertitel: Zin geven aan loopbaan en levensloop.’ Ik heb het boek onmiddellijk gekocht en ben nieuwsgierig of ik het inderdaad geschreven zou kunnen hebben.

Zin gaat  verder dan geluk

Het bevalt me op de eerste plaats al dat Smith uitlegt dat zin en geluk niet hetzelfde is. De meeste mensen stellen geluk gelijk met genot en een gemakkelijk leven. Maar in ons streven naar geluk worden we steeds ongelukkiger, omdat ongeluk nu eenmaal bij het leven hoort; het leven is niet makkelijk, maar kan wel de moeite waard zijn door het zin te geven.

Ergens bij willen horen

Het bevalt me ook dat Smith structuur geeft aan het zingevingsproces. Vier pijlers zijn van groot belang voor een zinvol leven:

a) Het gevoel ergens bij te horen via hechte relaties; niet alleen in de privésfeer, maar ook in de werksituatie is dat van groot belang. Smith heeft het over ‘high quality connections’. Dat betekent dat je op gelijkwaardig niveau op elkaar afgestemd bent en elkaar waardeert. Daarmee worden de relaties verrijkt. Juist de afwijzing van deze connecties breekt de zin in werk af. Inderdaad voorwaarde voor zin is dat je je serieus gehoord en gewaardeerd voelt. Thuis en op het werk.

Een hoger doel hebben in je leven

b) Een doel hebben in je leven. Daarbij maakt Smith duidelijk dat het een doel moet zijn waaraan je voortdurend kan blijven werken en dat het te maken heeft met het leveren van een positieve bijdrage aan de wereld. Het is niet alleen een interne zoektocht naar zin, het heeft hierdoor ook een externe component. Het doel blijft overeind in goede en in slechte omstandigheden. Het hebben van een hoger doel veronderstelt zelfkennis en zelfreflectie. Iemand die zijn talenten, inzichten, kennis en ervaringen in kan zetten voor dat hogere doel geeft meer zin en betekenis aan het leven. Mee eens.

Telkens opnieuw je levensverhaal vertellen

c) Nummer drie past helemaal in mijn straatje: het vertellen van verhalen; storytelling.

Het vertellen van je levensverhaal helpt om gebeurtenissen opnieuw met elkaar te verbinden en er nieuwe betekenissen aan te geven. Je leven kan hierdoor een nieuwe compositie krijgen en daardoor zinvoller worden. In mijn eigen praktijk begin ik bij het formuleren van zinnen om vervolgens de zin daarvan in te zien. Het is de omgekeerde weg; er zijn echter meer wegen die naar Rome leiden. Nadenken over de sleutelmomenten uit je leven helpen daar het beste bij.

Boven de dagelijkse werkelijkheid uitstijgen

d) Nummer vier is verrassend, maar ook daar ben ik het helemaal mee eens: transcendentie; boven de dagelijkse werkelijkheid uitstijgen. Samen met een collega geef ik kloostertweedaagses onder de noemer spiritualiteit en storytelling. Juist met het idee om boven jezelf uit te stijgen. Dat kan in een geloof, maar dat hoeft niet. Smith legt dit religieus uit, maar ik zou het veel breder willen trekken. Mijns inziens is inspiratie daarvoor een mooi woord. Geïnspireerd worden door bijzondere zaken. Dat kan een god zijn, maar ook de schoonheid van de natuur of kunst.

Ik had dit boek inderdaad geschreven kunnen hebben. Via veel individuele verhalen en voorbeelden legt Smith uit hoe het werkt. Alleen in de laatste twee hoofdstukken haak ik af: dat gaat over groei en zinstructuren. Ik ben niet zo Amerikaans optimistisch dat zin tot voortdurende groei leidt en dat als er veel mensen een zinvol leven leiden er automatisch goede zinculturen komen. Kijk maar naar President Trump die het zinvol acht om mensen in een hoek te zetten, te liegen en een beperkt idee heeft wat schoonheid is.

De beroemde Weense psychiater Victor Frankl heeft de concentratiekampen overleefd. In 1945 schrijft hij op grond van die ervaringen het boek: De zin van het bestaan; een inleiding tot de logotherapie. (1945/2005). In dit boek beschrijft hij op zeer indringende wijze het leven van een gewone gevangene in het concentratiekamp vanuit het perspectief van een psychiater. Zelfs in een concentratiekamp heeft het leven zin en kan je het lot in eigen handen nemen. Logos betekent niet alleen woord maar ook betekenis en volgens de logotherapie is het streven naar de zin van het leven de primaire motivatiekracht waarover de mens beschikt (en niet de lust van Freud of de macht van Adler).  De logotherapie richt zich veeleer op de toekomst, dat wil zeggen op de taken en de zinvolle doelstellingen die ieder in zijn toekomst zou willen verwezenlijken. De mens heeft een primaire motivatiekracht om betekenis aan zijn leven te geven via verhalen. De betekenis van het bestaan wordt niet door onszelf verzonnen, maar veeleer ontdekt. De mens heeft namelijk de vrijheid tot aanvaarding of verwerping van een mogelijk aanbod; zo blijkt ook uit de ervaringen van Frankl in de concentratiekampen. Zin en betekenis geven aan je leven en je loopbaan is een actieve bezigheid; een ontdekkingstocht. Volgens Frankl zijn er drie leidraden in het leven te ontdekken om tot een zinvol leven te komen.

1) Stellen van daden. Actief dingen gaan doen.

2) Actief ervaren van iets (natuur of cultuur) of iemand (liefde, genegenheid).

3) Accepteren van het lijden (en daarmee weten te dealen).

Dit spreekt me zo aan aan Frankl. Je geeft betekenis aan je levensloop door middel van daden. Je neemt je loopbaan in eigen hand. De mens is op de eerste plaats een zinzoeker. Via je eigen zinnen en verhalen ga je over tot actie.

Onderstaande studente heeft via onderstaande zinnen een baan gevonden op het terrein waarover ze schrijft, waarbij de drie leidraden van Frankl een rol hebben gespeeld:

Mijn moeder en haar afasie

Juist doordat ik nu veel geleerd heb over hoe taal werkt in het menselijk brein en over de invloed van hersenletsel in het taalgebied, weet ik nu hoe ik destijds om had willen gaan met mijn eigen emoties en het contact met mijn moeder en haar afasie. Het heeft mij ertoe gedreven mensen bewust te willen maken van hun gezonde hersenen en te leren genieten van alles wat hun hersenen mogelijk maken.

Voor dit verhaal neem ik de filosofie van Jean Paul Sartre als uitgangspunt. Er bestaat geen zin op zich, omdat zin niet vooraf gegeven is. Volgens Sartre is er geen zin die aan het leven voorafgaat en waaraan de mens zich te conformeren heeft. Met andere woorden de mens schept zijn eigen werkelijkheid; je moet zelf actief op zoek naar zin en dat alleen al is een enorme verantwoordelijkheid. Door keuzes die jezelf maakt, kun je zelf zin geven aan het leven (zingeving door middel van zinnen).

Wat de mens is, blijkt uit zijn zinnen

Wat de mens is, blijkt uit zijn zinnen. In het boek: ‘De Teerling is geworpen’ komen een overleden man en een overleden vrouw bij een soort administratie waar ze te horen krijgen dat ze voorbestemd waren om elkaar te ontmoeten in het leven. Aangezien dit niet is gebeurd krijgen ze alsnog een kans om terug te gaan. In mijn consultaties (inmiddels niet alleen met studenten, maar ook ouderen die een switch in hun leven willen maken) krijgen ze van mij ook die kans. Ze mogen terug en verhalen hoe de keuzes anders gemaakt zouden worden. Daar komen niet alleen mooie verhalen uit, maar ook nieuwe dromen en perspectieven die met wat verbeeldingskracht te realiseren zijn en een nieuwe zin aan het leven geven.

Enkele voorbeelden:

Als ik mijn leven mocht overdoen dan zou ik anderen willen raken met mijn creativiteit en  humor.

Wanneer ik iets leuks heb geschreven wil ik altijd dat een ander dit leest. Het is dus niet zo dat het voor mij voldoende is om het te schrijven, er moet wel een publiek voor zijn. Dat is een conclusie die, nu ik de mogelijkheid heb gekregen om terug te kijken eigenlijk nu pas trek. Ik ben zelf heel erg blij met mijn creatieve talent en ik wil het dan oprecht delen met een ander. Niet om geprezen te worden. Maar meer uit verbazing, verwondering over de woord-vondsten die ik gedaan heb. Het is een fijn gevoel als mensen moeten lachen of ontroerd raken door mijn woorden. Soms kan ik ook zelf ontroerd raken door mijn eigen woorden.

Als ik mijn leven over mocht doen dan wil ik heel worden.

Heel worden betekent voor mij ook ‘niet bang zijn’. Want inderdaad, ik vind het niet zo moeilijk om een nieuwe deur te openen om te kijken wat er achter zit, maar wel om de deur waar ik nu uitkom los te laten. Maar stap 1 is er al: rationeel weet ik dat het voor mij beter is als ik een volgende stap ga zetten. Daar wordt ik gelukkiger van, daar wordt ik heel van. Bovendien verdien ik dat ook dit stuk van mijn leven het allerbeste gaat worden wat maar mogelijk is. En ik wil daarin investeren, dat verdien ik!

Keuzes zijn meestal toevalligheden, daarom ga ik mijn hart volgen.

Ik lees in het essay Van dooie muizen van Jan Postma: “Wat met terugwerkende kracht keuzes worden genoemd zijn niet zelden toevalligheden geweest, of eindeloos uitgestelde beslissingen die plots irrelevant waren toen een nieuwe werkelijkheid zich aandiende.” Ik herken mijzelf in deze omschrijving, vaak stel ik keuzemomenten eindeloos uit totdat er geen sprake meer is van een keuzemoment. Toch geloof ik graag, al is het met terugwerkende kracht, dat bepaalde veranderingen in mijn leven wel degelijk keuzes waren, volledig onverwacht voor mensen om mij heen, beslissingen om mijn hart te volgen.

 

“Laatst werd ik benaderd via de mail voor een functie, ze had mijn cv gevonden op Nationale Vacaturebank. Het is iets anders dan waar ik steeds op solliciteerde, maar het spreekt me wel aan, ook de cultuur van het bedrijf spreekt me aan. Eergisteren belde ze me op en gisteren hebben we al een gesprek gehad. Het gesprek ging goed en ze gaat me voordragen bij het bedrijf”

De student ik kwestie heeft een opleiding gedaan in Islamstudies en werd gevraagd voor een functie bij een bedrijf dat in alternatieve energie doet.

Dat bevestigt nogmaals dat het van groot belang is om aan je CV een profiel toe te voegen (dat zet je onder je adresgegevens). In dat profiel zet je in een paar memorabele zinnen wie je bent en wat je drijfveren zijn. Memorabel betekent dat je onthouden wordt. Dat is belangrijk om dat je niet alleen een baan zoekt, maar ook omdat je gevonden wordt en misschien wel door een verrassende werkgever waar je in eerste instantie helemaal niet aan dacht.

Solliciteren en storytelling methode is deze studente tot het volgende profiel gekomen. ‘Survivalrun is mijn sport, een zware en veelzijdige vorm van duursport waarbij hardlopen wordt afgewisseld met het overwinnen van obstakels. Hiervoor is kracht, lenigheid en techniek nodig. Eigenschappen die ik ook kan inzetten in mijn werkzaamheden.’

Zij is gevonden.

door Ignace de Haes (eerder als blog gepubliceerd bij de Storytelling Academy).

“Vorig jaar sloop ik via de achterdeur de Algerijnse ambassade in Beiroet binnen om op tijd aan een stage in Algiers te kunnen beginnen. De voordeur was gesloten vanwege de gespannen situatie in de stad. De ambassadeur was verrast me te zien, maar ik kreeg het begeerde visumpapiertje waarmee ik naar Algerije kon vliegen en op tijd aan mijn stage kon beginnen.(…) Als u een baan heeft waarbij het belangrijk is om achterdeuren te openen, bied ik me per direct aan.”

Bovenstaand citaat is van een student die een baan zoekt. Verhalen illustreren vaardigheden, waarden en drijfveren en dat is veel sterker dan ze te benoemen. Verbeelding is krachtiger dan het oplepelen van droge feiten: “Ik ben creatief heb doorzettingsvermogen en ben oplossingsgericht”.
Uiteindelijk heeft deze student het lef getoond om de bovenstaande zinnen te formuleren. Na zijn eerste sollicitatie had hij een baan nog voordat hij afgestudeerd was. Het is natuurlijk ook een ander begin dan: “Hierbij reageer ik op uw vacature en ik denk dat ik aan alle vereisten voldoe”. Deze zin zou hij gebruikt hebben, voordat hij in contact met mij kwam.

Loopbaanbegeleiding

Sinds afgelopen jaar hou ik me bezig met loopbaanbegeleiding van studenten aan de Radboud Universiteit. Het is niet vanzelfsprekend dat afgestudeerde academici een baan krijgen, vandaar dat de universiteit besloten heeft studenten actief te begeleiden naar werk.
De methode die ik daarbij gebruik is een vorm van storytelling. Om ergens aan de slag te gaan is een diploma alleen niet voldoende. Studenten moeten een goed verhaal hebben, een verhaal waardoor ze herinnerd blijven worden. Als de lezer twintig verhalen heeft gelezen moet jouw verhaal eruit springen. Sterker nog: jouw verhaal wordt geassocieerd met je persoonlijkheid.

Authenticiteit en techniek
Een memorabel verhaal bestaat uit twee belangrijke elementen: authenticiteit en de techniek van het verhaal. Daarbij zijn de openingszinnen van cruciaal belang. Deze zinnen zorgen ervoor dat de lezer geraakt wordt en verder gaat lezen. Het memorabele beeld moet al in de eerste zinnen geformuleerd zijn. Het mooiste is als aan het eind van het verhaal daarop weer teruggegrepen wordt.

Memorabel verhaal
Mijn ervaring is dat de meest memorabele zinnen voortkomen uit kenmerkende ervaringen uit het eigen leven. Het belangrijkste element van een memorabel verhaal is dus de authenticiteit: de zelfanalyse. Deze zelfanalyse formuleert de student door het beantwoorden van een vijftiental wezenlijke levensvragen. De antwoorden vormen het materiaal om het eigen verhaal te schrijven.
Hierdoor leert de student zichzelf op een positieve manier beter kennen. De student formuleert wat de kundes en mogelijkheden zijn en is zo de held in het eigen verhaal. Dat geeft zelfvertrouwen. Om goede openingszinnen te maken, moet je lef hebben. En het is soms een heel proces om die lef te ontwikkelen, zeker bij jonge mensen. Maar wel een mooi proces.
Door het verhaal te schrijven en te verbeteren leren de studenten de techniek van een goed verhaal. Ze formuleren het verhaal steeds opnieuw. Het belangrijkste criterium voor mij is dat ze met het verhaal in ieder geval mij en mijn medelezers raken.

Concrete voorbeelden
Bij een student heeft het een aantal sessies geduurd voordat de eerste zin op papier kwam. Hij vond het moeilijk om met illustraties te komen die memorabel zijn. Ten slotte kwam hij met een zin die voor hemzelf de ogen opende.
“ When I was in primary school, we used to clay. I was very proud of my creations, but my teacher kept smashing them with his big fist in front of the class. But I never gave up.” Na zijn studie besloot hij niet direct te solliciteren, maar op een pelgrimstocht te gaan. Inmiddels is hij vol verhalen en als een veel sterker mens teruggekomen, zo zegt hij zelf.

Een andere studente worstelde met haar identiteit en etniciteit. Haar verhaal heeft in korte tijd een grote ontwikkeling doorgemaakt. Inmiddels heeft ze een baan.
Ze startte met de volgende  openingszin:
“Ik keek naar de klok op de muur. De seconden leken voorbij te kruipen. Om mij heen zag ik studenten. Studenten die enthousiast waren over hun studie. Studenten waarmee ik mezelf niet kon identificeren. En zo geschiedde het dat ik elke ochtend, een jaar lang, met veel tegenzin de trein nam richting school.”
Na enkele sessies ziet haar openingszin er als volgt uit:
“ Geboren in het verscheurde Voormalig Joegoslavië heb ik aan den lijve ondervonden wat haat met een mens kan doen. Daarom wil ik uit de grond van mijn hart mensen met elkaar verbinden in een samenleving waarin elk individu in zijn of haar waarde wordt gelaten en de mogelijkheid krijgt om het beste uit zichzelf te halen. Daarom wil ik met al mijn kennis en ervaring bruggen slaan tussen verschillende culturen en geloven.”

Storytelling is people-telling
Ik ben zeer enthousiast om storytelling te gebruiken en wil me verder scholen in de techniek om nog beter te kunnen interveniëren met behulp van verhalen. Wat ik ook ervaren heb is dat storytellling people-telling is. Het vertelt iets over de mensen die de verhalen formuleren en herformuleren. Het vraagt om een zorgvuldig luisteren naar de verhalen achter de verhalen en dus ook om een zorgvuldig interveniëren.